XRF, X-stralen of Röntgen Fluorescentie; U werkt met ioniserende straling, wat moet u weten?
Wanneer u binnen uw organisatie gebruik wilt gaan maken of al maakt van een XRF toestel, zoals de X-MET serie, dan heeft u te maken met ioniserende straling. Het toepassen van een XRF of X-stralen toestel is onderhavig aan wetgeving en administratieve verplichtingen, zoals een opleiding en vergunning.
Hieronder vind u antwoorden op de meest gestelde vragen (FAQ).
Mocht u meer vragen hebben, neem dan contact met ons op.
Ioniserende straling wordt voor zeer uiteenlopende toepassingen gebruikt, enkele voorbeelden van veel voorkomende toepassingen zijn:
- Het maken van röntgenfoto’s in tandarts- of orthodontiepraktijk of in het ziekenhuis
- Checken van bagage op verdachte voorwerpen, wapens en explosieven zonder de bagage te openen door politie, douane en rechtbanken.
Maar ook:
- Het analyseren van metalen en vloeistoffen in de (metaal)industrie en laboratoria.
- Het doen van een niveaumeting in een vat of een debietmeting in een leiding in bijvoorbeeld de chemie en petrochemie.
- Het uitvoeren van diktemeting, gewichtsmeting bij de fabricage van papier, karton of kunststof.
De stralingsbescherming gaat altijd uit van een drietal principes: Rechtvaardiging
Bij de toepassing van ioniserende straling moeten de voordelen van het gebruik ervan opwegen tegen de nadelen, dat wil zeggen de mogelijke gezondheidsschade voor direct betrokkenen en leden van de bevolking.
Optimalisatie (As Low As Reasonably Achievable)
Optimalisatie van gerechtvaardigde toepassing houdt in dat men moet streven om de blootstelling van werkers en de stralingsbelasting van het milieu zo laag als redelijkerwijs mogelijk te houden (ALARA).
Dosislimieten
Ook als men de blootstelling zo laag mogelijk houdt door het nemen van passende maatregelen, moet men nog steeds nagaan of de blootstelling bepaalde grenzen, de dosislimieten, niet overschrijdt. Over het algemeen zijn dit limieten op jaarbasis. Deze drie principes maken werken met straling niet geheel vrijblijvend, en zorgen ervoor dat u een aantal dingen moet regelen.
Bij alle ioniserende straling die iemand ontvangt, is een kans dat de cellen van het lichaam beschadigd raken. Het is daarom van groot belang om ieder contact met ioniserende straling, zoveel mogelijk te beperken. Slechts bij directe blootstelling aan een zeer hoge dosis ioniserende straling bestaat er gevaar voor directe effecten. Een dergelijke hoge en directe dosis zal men echter bij normaal en veilig gebruik van een draagbare XRF niet kunnen ontvangen. Er zijn namelijk allerlei veiligheidssystemen ingebouwd en stralingsveiligheidstools beschikbaar om het risico van de gebruiker tot een minimum te beperken.
Afstand is een belangrijke factor waarmee de ontvangen dosis beperkt kan worden. Voor veel toepassingen van straling is de kwadratenwet van toepassing. Dit houdt simpelweg in dat wanneer de afstand tot de bron wordt verdubbeld, de ontvangen dosis vier keer zo klein wordt. Tijd is een andere belangrijke factor; bij een kort verblijf in een stralingsveld zal men immers minder straling ontvangen dan bij een lang verblijf in hetzelfde stralingsveld. Een andere maatregel is het toepassen van afscherming. Door een materiaal toe te passen dat goed afschermt, bijvoorbeeld lood, kan de ontvangen dosis aanzienlijk gereduceerd worden.
In Nederland is de bescherming van mens en milieu tegen ioniserende straling geregeld in de Kern energiewet (Kew). Deze wet uit 1963 is gebaseerd op zowel nationale en internationale studies en aanbevelingen. Per 6 februari is de laatste wetswijziging doorgevoerd, waardoor het gebruik van XRF instrumenten, zoals de X-MET vergunning plichtig zijn. Meer informatie is te vinden op de website ANVS.nl
In België geldt net als in Nederland een vergunning plicht voor het gebruik van XRF instrumenten, zoals X-MET. Meer informatie is te vinden op de website van het FANC.
Men is voortdurend bezig om wet- en regelgeving binnen de Europese gemeenschap zo veel mogelijk te harmoniseren, maar de landelijk wetgeving blijft per land leidend.
Risicoanalyse (RI&E)
Met een stralingsrisicoanalyse worden de (potentiele) risico’s in kaart gebracht. Uit de risicoanalyse volgen te nemen maatregelen om deze risico’s te beperken.
KEW dossier
Om te kunnen laten zien dat u werkt volgens de Kernenergiewet (KEW) dient u alle aspecten die er mee samenhangen te registreren in het KEW dossier.
Melding of vergunning
Om met een toestel te mogen werken is een melding of vergunning bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (ANVS) vereist.
Opleiding Om zelfstandig met ioniserende straling uitzendende toestellen te mogen werken moet u of uw personeel geschoold zijn. Een niveau 5A is in Nederland de meest geschikte opleiding. De coördinerend stralingsdeskundige dient geregistreerd te zijn en in bezit van niveau 3.
Acceptatie en onderhoud
Voordat het toestel in bedrijf mag worden genomen dient een erkende instantie een acceptatietest uit te voeren. Vervolgens is periodiek onderhoud verplicht.
Medische controle / Dosimetrie (indien van toepassing)
Een mogelijke maatregel die volgt uit de risico analyse is het dragen van een dosismeter. Met deze badge kan de mate van blootstelling aan ioniserende straling worden vastgesteld.
Risicoanalyse (RI&E)
Met een stralingsrisicoanalyse worden de (potentiele) risico’s in kaart gebracht. Uit de risicoanalyse volgen te nemen maatregelen om deze risico’s te beperken.
Stralingsdossier
Om te kunnen laten zien dat u werkt volgens de wet dient u alle aspecten die er mee samenhangen te registreren in een dossier.
Oprichtings- en exploitatievergunning van de installaties
Klasse III bevat onder meer bepaalde industriële röntgenapparaten en stralingsbronnen die soms in klassieke bedrijfstakken worden gebruikt voor dichtheids- of diktemeting. Het daaraan gebonden risico is relatief klein. Voorbeelden: metaalonderzoek, installaties voor bagagecontrole enz. Inrichtingen waar gebruik wordt gemaakt van bronnen die ioniserende straling kunnen uitzenden, moeten van het FANC een oprichtings- en exploitatievergunning krijgen voordat de betrokken installaties in bedrijf worden gesteld. Deze inrichtingen worden volgens artikel 3 van het ARBIS ingedeeld in klasse II of in klasse III.
Opleiding
Om zelfstandig met ioniserende straling uitzendende toestellen te mogen werken moet u of uw personeel geschoold zijn. Het Koninklijk Besluit van 6 december 2018 voerde met ingang vanaf 1 januari 2019 een aantal aanpassingen door aan het Algemeen Reglement op de Bescherming tegen de gevaren van Ioniserende Straling (ARBIS). Uiteraard voorzag de regelgever een uitgebreide overgangsperiode, zodat u nog even de tijd heeft om u in regel te stellen met alle vereisten van dit KB. Het nieuwe KB heeft vooral een grote impact op de organisatie van de Dienst voor Fysische Controle, die nu verplicht intern moet worden ingericht. Deze interne dienst bestaat minstens uit een diensthoofd en, waar nodig, aangevuld met Agenten voor de Stralingsbescherming. De leden van deze dienst, inclusief het diensthoofd, moeten personeelsleden van uw organisatie zijn.
Acceptatie en onderhoud
Voordat het toestel in bedrijf mag worden genomen dient een erkende instantie een acceptatietest uit te voeren. Vervolgens is jaarlijkse lekkagekeuring verplicht.
Medische controle / Dosimetrie (indien van toepassing)
Een mogelijke maatregel die volgt uit de risico analyse is het dragen van een dosismeter. Met deze badge kan de mate van blootstelling aan ioniserende straling worden vastgesteld.
Downloads, links naar externe dienstverleners en templates stralingsveiligheid.
Hieronder vind u de diverse documenten met uitgebreide informatie over het veilig gebruik van een XRF toestel met straling.
Nederland:
Wetgeving en vergunning -> https://www.autoriteitnvs.nl
België:
Wetgeving en vergunning -> https://fanc.fgov.be